Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Radomiu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 marca 2025 roku

Sąd Okręgowy w Radomiu VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie

Przewodniczący Sędzia Beata Krawczyk

Protokolant starszy sekretarz sądowy Katarzyna Jabłońska

po rozpoznaniu w dniu 11 marca 2025 roku w Radomiu

na rozprawie

sprawy M. H. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w R.

o rozliczenie renty rodzinnej

na skutek odwołania M. H. (1)

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w R.

z dnia 5 listopada 2024 roku Nr (...)

zaskarżoną decyzję uchylić i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R..

Sędzia Beata Krawczyk

Sygn. akt VI U 1421/24

UZASADNIENIE

Pismem z dnia 22 listopada 2024 roku M. H. (1) wniosła odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w R. z dnia 5 listopada 2024 roku, nr (...) o rozliczeniu renty rodzinnej. Wskazała, że po śmierci męża ubiegała się o rentę rodzinną wyłącznie dla synów, w związku z czym złożyła w dniu 5 października 2022 roku stosowny wniosek. Przyznała, że błędnie wypełniła wówczas formularz, wskazując swoje dane w rubryce dotyczącej osób ubiegających się o rentę. Natychmiast poinformowała pracownika, że renta ma być tylko dla jej synów i pracownik ZUS dokonał odpowiedniej adnotacji. Mimo to decyzja została wydana z przyznaniem renty również dla niej. Po otrzymaniu decyzji niezwłocznie poinformowała ZUS o zaistniałym błędzie i złożyła rezygnację z renty dla niej. Wskazała, że nie zgadza się z decyzją ZUS o zwrocie części świadczeń, które rzekomo zostały jej nienależnie wypłacone, ponieważ od początku nie ubiegała się o rentę, a jej przyznanie nastąpiło wyłącznie z winy pracownika ZUS. Wniosła o uchylenie decyzji ZUS i uznanie, że nie jest zobowiązana do zwrotu niesłusznie przyznanej części renty (odwołanie – k. 4).

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. wniósł o jego oddalenie. Wskazano, że ubezpieczona w dniu 5 października 2022 roku złożyła wniosek o rentę rodzinną po zmarłym mężu – P. H.. We wniosku o rentę rodzinną w rubryce dotyczącej danych członków rodziny wnioskujących o rentę rodzinną wnioskodawczyni zaznaczyła, że składa wniosek dla siebie oraz dla dzieci. Jak podała wnioskodawczyni, we wniosku omyłkowo wpisała, że jest osobą ubiegającą się o rentę rodzinną, o powyższym fakcie natychmiast poinformowała pracownika ZUS. Na wniosku została dopisana informacja, że powyższy wniosek dotyczy dzieci. Pomimo tego organ rentowy decyzją z dnia 11 października 2022 roku przyznał prawo do renty rodzinnej również dla skarżącej. Następnie wnioskodawczyni 18 października 2022 roku złożyła pismo o wyłączenie jej z kręgu osób uprawnionych do renty rodzinnej. W związku z powyższym organ rentowy w dniu 2 listopada 2022 roku wydał decyzję o przeliczeniu renty rodzinnej od 1 grudnia 2022 roku tj. od najbliższego terminu płatności (wnioskodawczyni została wyłączona z kręgu osób uprawnionych do renty rodzinnej). Organ rentowy wskazał, że wnioskodawczyni miała wypłacaną rentę rodzinną w okresie od 22 września 2022 roku do 30 listopada 2024 roku. Organ rentowy zaskarżoną decyzją dokonał rozliczenia renty rodzinnej wnioskodawczyni w związku z osiągniętym przychodem w 2022 roku, w okresie od 22 września 2022 roku do 30 listopada 2022 roku. Łączny przychód osiągnięty przez skarżącą w w/w okresie przekroczył wyższą kwotę graniczną ustaloną dla tego roku tj. 18.407,33 zł łącznie o kwotę 12.773,02 zł. W związku z powyższym osiągnięty przez wnioskodawczynię przychód uzasadniał zawieszenie łącznej kwoty świadczenia za okres od 22 września 2022 roku do 30 listopada 2022 roku na kwotę 1.874,18 zł. Zakład po dokonaniu rozliczenia za w/w okres ustalił, że świadczenie podlegało zawieszeniu. W związku z powyższym organ rentowy zobowiązał wnioskodawczynię do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia w kwocie 1.874,18 zł. Ponieważ skarżąca po otrzymaniu błędnie wydanej decyzji z dnia 11 października 2022 roku, na podstawie której renta rodzinna została również pobrana przez nią, nie dokonała zwrotu renty, świadczenie, które pobrała podlegało rozliczeniu z tytułu osiągniętego przychodu (odpowiedź na odwołanie – 8).

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:

W dniu 5 października 2022 roku M. H. (1) złożyła w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych Oddziale w R. wniosek o rentę rodzinną po zmarłym mężu – P. H.. We wniosku o rentę rodzinną w rubryce dotyczącej danych członków rodziny wnioskujących o rentę rodzinną wnioskodawczyni zaznaczyła, że składa wniosek dla siebie oraz dla dzieci. Kiedy zorientowała się, że we wniosku omyłkowo wpisała, że jest osobą ubiegającą się o rentę rodzinną, natychmiast poinformowała o tym pracownika ZUS i na wniosku została dopisana informacja, że powyższy wniosek dotyczy dzieci (wniosek o rentę rodzinną – k. 1-10 akt ZUS, zeznania wnioskodawczyni – zapis na płycie CD – k. 22).

Decyzją z dnia 11 października 2022 roku, nr (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. przyznał M. H. (1) prawo do renty rodzinnej od 22 września 2022 roku, tj. od śmierci męża. Jako uprawnionych do renty wskazano J. H., S. H. i M. H. (1). Wskazano, że renta rodzinna dla 3 osób uprawnionych wynosi 95% świadczenia osoby zmarłej tj. 2.444,59 zł i podlega podziałowi na 3 równe części po 814,87 zł dla każdej osoby uprawnionej (decyzja – k. 14-15 akt ZUS).

Pismem z dnia 18 października 2022 roku M. H. (1) złożyła pismo o wyłączenie jej z kręgu osób uprawnionych do renty rodzinnej (wniosek – k. 16 akt ZUS).

W związku z powyższym organ rentowy decyzją z dnia 2 listopada 2022 roku, nr (...) przeliczył rentę rodzinną od 1 grudnia 2022 roku tj. od najbliższego terminu płatności, wyłączając M. H. (1) z kręgu osób uprawnionych do renty rodzinnej. Wskazano, że renta rodzinna dla 2 osób uprawnionych wynosi 90% świadczenia osoby zmarłej tj. 2.315,93 zł i podlega podziałowi na 2 równe części po 1.157,97 zł dla każdej osoby uprawnionej (decyzja – k. 17-18).

Decyzją z dnia 5 listopada 2024 roku, (...) organ rentowy dokonał rozliczenia renty rodzinnej w związku z osiągniętym przychodem M. H. (1) w 2022 roku, w okresie od 22 września 2022 roku do 30 listopada 2022 roku. Wskazano, że łączny przychód osiągnięty przez skarżącą w w/w okresie wyniósł 31.180,35 zł i przekroczył wyższą kwotę graniczną ustaloną dla tego roku tj. 18.407,33 zł łącznie o kwotę 12.773,02 zł. W związku z powyższym osiągnięty przez wnioskodawczynię przychód uzasadniał zawieszenie łącznej kwoty świadczenia za okres od 22 września 2022 roku do 30 listopada 2022 roku na kwotę 1.874,18 zł. W związku z powyższym organ rentowy zobowiązał wnioskodawczynię do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia w kwocie 1.874,18 zł (decyzja – k. 20-21 akt ZUS).

W ocenie Sądu Okręgowego odwołanie wnioskodawczyni okazało się o tyle zasadne, że doprowadziło do uchylenia zaskarżonej decyzji.

Okolicznością bezsporną w niniejszej sprawie jest, że wnioskodawczyni od samego początku wnioskowała o rentę rodzinną wyłącznie na rzecz jej dzieci, a nie też jej samej. Co więcej po otrzymaniu decyzji z dnia 11 października 2022 roku, przyznającej M. H. (1) prawo do renty rodzinnej od 22 września 2022 roku, niezwłocznie pismem z dnia 18 października 2022 roku wniosła o wyłączenie jej z kręgu osób uprawnionych do renty rodzinnej.

Rozliczenia wypłaconej wnioskodawczyni renty rodzinnej w spornym okresie Zakład Ubezpieczeń Społecznych dokonał w oparciu o przepisy art.103-105, 127 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, które dotyczą zawieszenia lub zmniejszenia świadczeń, do których emeryt lub rencista był lub jest uprawniony. Te przepisy nie mogą znaleźć zastosowania w sprawie niniejszej, ponieważ odwołująca od samego momentu złożenia wniosku jako przedstawiciel ustawowy małoletnich uprawnionych do renty rodzinnej po zmarłym ojcu, nie była uprawniona. Taką adnotację sporządził w dacie składania wniosku pracownik pozwanego. Wydanie decyzji ze wskazaniem M. H. (1) jako uprawnionej do renty rodzinnej po mężu było wynikiem błędu pozwanego, który nie dostrzegł adnotacji swojego pracownika. M. H. (1) nie była zobowiązana zatem również do informowania pozwanego o wysokości osiąganego przychodu.

W ocenie Sądu w okolicznościach niniejszej sprawy, pozwany powinien rozważyć, czy świadczenie pobrane przez wnioskodawczynię zostało nienależnie pobrane.

Problematykę nienależnie pobieranych świadczeń i ich zwrotu reguluje ogólnie - w odniesieniu do wszystkich świadczeń z ubezpieczeń społecznych - art. 84 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U.2025.350 t.j.). W doktrynie prawa ubezpieczeń społecznych podkreśla się, że przepis ten, ustanawiając obowiązek zwrotu świadczenia przez osobę, która pobrała nienależne świadczenie, wskazuje istotną cechę nienależnie pobranego świadczenia w ujęciu ustawy systemowej, określaną jako differentia specifica, tj. świadomość (zła wiara) osoby pobierającej świadczenie co do jego nieprzysługiwania w całości lub w części od początku, albo w następstwie później zaszłych zdarzeń. Obowiązek zwrotu świadczenia obciąża więc tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze, mając świadomość tego, że mu ono nie przysługuje. Dotyczy to zarówno osoby, która została pouczona o okolicznościach dotyczących braku prawa do pobierania świadczenia (art. 84 ust. 2 pkt 1 ustawy systemowej), jak i osoby, która uzyskała świadczenie na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd organu wypłacającego świadczenie (art. 84 ust. 2 pkt 2 tej ustawy).

Także w orzecznictwie sądowym, dotyczącym problematyki zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, ugruntowany jest pogląd o możliwości domagania się przez organ rentowy zwrotu nienależnie wypłaconego świadczenia tylko wówczas, gdy ubezpieczonemu można przypisać złą wolę w jego pobieraniu (wyroki Sądu Najwyższego z: 9 sierpnia 2018 r., II UK 211/17, LEX nr 2530685; 3 grudnia 2019 r., I UK 285/18, LEX nr 2779501; 28 stycznia 2021 r., I USKP 3/21, OSNP 2021 Nr 12, poz. 137).

Podkreślić należy, że w orzecznictwie utrwalony jest pogląd, że jeżeli organ rentowy na podstawie niewyjaśnionego wskutek własnych zaniedbań stanu faktycznego przyzna wnioskodawcy świadczenia, do których prawo nie istnieje, wadliwość ta i jej konsekwencje materialne nie mogą być uznane za wynik sprzecznej z prawem działalności wnioskodawcy ani za objaw złej woli z jego strony. Nie mogą więc stanowić podstawy do obciążenia świadczeniobiorcy obowiązkiem zwrotu niesłusznie wypłaconej sumy (uchwały Sądu Najwyższego z: 21 maja 1984 r., III UZP 20/84; 11 września 2008 r., III UZP 1/08; wyroki Sądu Najwyższego z: 28 lipca 1977 r., II UR 5/77; 10 grudnia 1985 r., II URN 207/85; 26 czerwca 1985 r., II URN 98/85, 20 listopada 2001 r., II UKN 617/00; postanowienia Sądu Najwyższego z: 23 lutego 2023 r., III USK 184/22, LEX nr 3554543; 25 września 2024 r., III USK 81/24, LEX nr 3777580), który działa w zaufaniu do pewności prawa, wynikającego właśnie z dotychczasowych wypowiedzi zarówno najwyższej instancji sądowej, jak i sądów powszechnych.

Dla przyjęcia odpowiedzialności ubezpieczonego z art. 84 ust. 1 pkt 1 lub pkt 2 ustawy systemowej niezbędne jest wykazanie braku prawa do świadczenia i świadomości danej osoby, że zasiłek był nienależny. Obie przesłanki muszą wystąpić już w trakcie pobierania świadczenia, a nie po zaprzestaniu jego wypłaty. Innymi słowy, jeśli w trakcie pobierania świadczenia jest ono "należne", zaś okoliczności wyłączające prawo do niego, a w konsekwencji również wiedza o tym świadczeniobiorcy, wystąpiły post factum, to nie ma podstaw do uznania, że należności wypłacone podlegają zwrotowi na podstawie art. 84 ust. 1 ustawy systemowej (postanowienia Sądu Najwyższego z: 14 listopada 2023 r., I USK 98/23, LEX nr 3625173; 25 września 2024 r., III USK 81/24, LEX nr 3777580).

Z treści ani uzasadnienia zaskarżonej decyzji nie wynika, by organ rentowy rozważył przesłanki art. 84 ustawy systemowej, w tym art. 84 ust. 3 z którego wynika, że nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych za okres dłuższy niż ostatnie 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ wypłacający świadczenia o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty, a mimo to świadczenia były nadal wypłacane.

Organ rentowy w decyzji dokonał rozliczenia renty rodzinnej w związku z osiągniętym przychodem wnioskodawczyni w okresie od 22 września 2022 roku do 30 listopada 2022 roku. Nie zbadał natomiast przesłanek decydujących o zwrocie nienależnie pobranych świadczeń.

Sąd ubezpieczeń społecznych, rozpoznając odwołanie od zaskarżonej decyzji, ma za zadanie skontrolować legalność, czyli zgodność z prawem tej decyzji oraz ocenić jej zasadność. Przy czym treść decyzji wyznacza zakres i przedmiot rozpoznania sprawy przez sąd, który orzeka o zasadności odwołania w granicach przedmiotu zaskarżonej decyzji. Sąd nie działa więc w zastępstwie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i choć samodzielnie rozstrzyga wszelkie kwestie objęte treścią zaskarżonej decyzji, to jego rozstrzygnięcie odnosi się jednak do decyzji (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 2014 roku, sygn. akt III UK 137/13).

Ponieważ Sąd związany jest treścią zaskarżonej decyzji (orzeka w granicach jej treści i przedmiotu), w niniejszej sprawie nie mógł rozstrzygać o zasadności zwrotu nienależnego świadczenia.

Zgodnie z art. 477 ¹⁴ § 2 ¹ k.p.c. jeżeli decyzja nakładająca na ubezpieczonego zobowiązanie, ustalająca wymiar tego zobowiązania lub obniżająca świadczenie, została wydana z rażącym naruszeniem przepisów o postępowaniu przed organem rentowym, sąd uchyla tę decyzję i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania organowi rentowemu.

Zdaniem Sądu w niniejszej sprawie mamy do czynienia z dyspozycją wskazaną
w w/w przepisie. Wobec faktu, że organ rentowy nie rozważył przesłanek z art. 84 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, doszło do rażącego naruszenia przepisów o postępowaniu przed organem rentowym, w takim stopniu, że konwalidacja tej wady w postępowaniu sądowym okazała się niemożliwa, co skutkować musiało uchyleniem zaskarżonej decyzji.

W konsekwencji Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 ¹ k.p.c., uchylił zaskarżoną decyzję i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania organowi rentowemu – Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w R., o czym orzekł w sentencji wyroku.

Sędzia Beata Krawczyk

ZARZĄDZENIE

doręczyć odpis wyroku z uzasadnieniem pełnomocnikowi ZUS O/R..

Sędzia Beata Krawczyk